คอลัมน์หนังสือพิมพ์ประชารัฐ  แนวหน้าในภาคอีสาน

สกู๊ปพิเศษ   ย้อนรอยภาคอีสาน   โดย วชิรานนท์  บุญเย็น   (ดีเจบ่าวนนท์ คนมักจ่ม)

                                             จังหวัดมุกดาหาร

เมืองมุกดาหาร เดิมชื่อว่า เมืองบังมุก เป็นหัวเมืองทางตอนใต้อาณาจักรล้านช้าง เป็นเมืองบริวารของเมืองโคตรบองครั้นถึงยุคสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย  มีเมืองต่างๆเกิดขึ้นในแถบลุ่มแม่น้ำโขง เช่น เจ้าแก้วมงคล ตั้งเมืองท่งต่อมาคือจังหวัดร้อยเอ็ด เจ้าโสมพมิต ตั้งเมืองกาฬสินธุ์  พระตาพระวอ ตั้งเมืองหนองบัวลำภู เป็นต้น

เจ้าจันทกินรี บุตรเจ้าจันทรสุริยวงศ์ แห่งบ้านหลวงโพนสิม ได้อพยพคนมาตั้งบ้านที่ห้วยบังมุก ราวพ.ศ.2310  เมื่อพระตาพระวอขัดแย้งกับเวียงจันทน์หนีลงมาตั้งค่ายดอนมดแดงขอพึ่งเจ้านครจำปาศักดิ์และขอพี่งพระบรมโพธิสมภารสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชทรงส่งกองทัพยึดเวียงจันทน์ จำปาศักดิ์ หลวงพระบางในพ.ศ.2321 เมืองบังมุกจึงได้ขึ้นกับกรุงธนบุรี ต่อมา ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯตั้งเจ้าจันทกินรี เป็นพระยาจันทรศรีสุราชอุปราชามันธาตุราช เป็นเจ้าเมืองมุกดาหารคนแรก(เป็นต้นตระกูล จันทรสาขา )

หลักฐานพงศาวดารเมืองมุกดาหาร เจ้าเมืองปกครอง อยู่34 ปี(พ.ศ.2313-2347) ต่อมาสมัยพระยาจันทรสุริยวงศ์(กิ่ง)ซึ่งเป็นบุตรเจ้าเมืองคนที่ 2(พ.ศ.2348-2383)พอดีในสมัยนี้เจ้าอนุวงศ์เวียงจันทน์เป็นกบฏต่อราชอาณาจักรไทย(2369-2370) เมื่อรัชกาลที่ 3 ทรงโปรดฯยกทัพไปปราบแล้วได้กวาดต้อนผู้คนมาอยู่ฝั่งแม่น้ำโขงส่วนหนึ่งมาอยู่เมืองมุกดาหารจึงเป็นที่มาหลายเชื้อชาติ เช่น ผู้ไทย ข่า กะโส้ กะเลิง ย้อและแสกเป็นต้น

 เมืองมุกดาหารมีเจ้าเมืองปกครองต่อๆมารวม 8  เจ้าเมืองก่อนจะมีการเปลี่ยนแปลงการปกครองในสมัยรัชกาลที่5 ทรงแต่งตั้งพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม เป็นข้าหลวงต่างพระองค์มากำกับราชการหัวเมืองลาวพวนตั้งกองบัญชาการที่เมืองหนองคายซึ่งเมืองมุกดาหาร ขึ้นตรงต่อเมืองลาวพวนในพ.ศ.2434 ต่อมาในพ.ศ.2436( ร.ศ.112) สยามเสียดินแดนฝั่งซ้ายแม่น้ำโขงให้แก่ฝรั่งเศสทรงเริ่มปรับปรุงการปกครอง จึงโปรดเกล้าฯพระภักดีนุชิต(จันทร์ อินทรกำแหง)เป็นข้าหลวงกำกับราชการเมืองมุกดาหารคนแรก ในพ.ศ.2441 มีข้อบังคับลักษณะการปกครองหัวเมือง ร.ศ.117 ปฏิรูปการปกครองส่วนภูมิภาคเหมือนกันทั่วประเทศยกเลิกตำแหน่งเจ้าเมือง อุปฮาด ราชวงศ์ ราชบุตร เป็นผู้ว่าราชการเมือง ปลัดเมือง ยกกระบัตรเมือง

เมื่อมีการเปลี่ยนแปลงนามมณฑลลาวพวน เป็นมณฑลฝ่ายเหนือ ตามประกาศกระทรวงมหาดไทย ลงวันที่ 5 มิถุนายน  ร.ศ.118(พ.ศ.2442)เมืองมุกดาหารขึ้นกับมณฑลฝ่ายเหนือ กองบัญชาการตั้งอยู่บ้านหมากแข้ง(อุดรธานี) ทรงโปรดเกล้าฯ ราชวงศ์ (แสง) เป็นพระจันทรเทพสุริยวงศา ผู้ว่าราชการเมืองคนแรก ครั้นถึง พ.ศ.2443 กระทรวงมหาดไทยมีการเปลี่ยนมณฑลฝ่ายเหนือเป็นมณฑลอุดร  วันที่ 23 มกราคม พ.ศ.2443(ราชกิจจานุเบกษา ร.ศ.119) เมืองมุกดาหารขึ้นกับมณฑลอุดร

ต่อมาพ.ศ.2446 มณฑลอุดรแบ่งการปกครองเป็น 5 บริเวณมี บริเวณหมากแข้ง สกลนคร พาชี น้ำเหือง(เมืองเลย) ธาตุพนม เมืองมุกดาหารขึ้นกับนครพนม ครั้นต่อมามีการปรับปรุงมณฑลอุดร โดยประกาศยุบบริเวณทั้ง 5 ลงเป็นเมือง(บริเวณนครพนม เป็นเมืองนครพนม) เมืองมุกดาหารถูกยุบลงเป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดนครพนมเมื่อ 1 ตุลาคม 2450 ต่อมา เมื่อ 27 กันยายน พ.ศ.2525 รัฐบาลยกฐานะอำเภอมุกดาหาร คำชะอี ดอนตาล นิคมคำสร้อย กิ่งอ.ดงหลวง กิ่งอ.หว้านใหญ่ จากจังหวัดนครพนม เป็นจังหวัดมุกดาหาร

ข้อมูลอาจจะไม่สมบูรณ์หรือครบถ้วน ยินดีรับคำติชม

wachiranon@paknamubonclub.com online คลื่น 94.10 Mhz.

***สารานุกรมวัฒนธรรมไทย ภาคอีสาน เล่ม 1-15 ***